پرۆگرامێک یان زیاتر لە پرۆگرامێکی گشتگیری بەڕێوەبردن دروست بکرێن کە ئامانجیان دابینکردنی قەرەبووکردنەوە بێت بۆ قوربانییان بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەکان.
دەبێت قوربانییان مافی ئەوەیان هەبێت لەڕی دامەزراوە یاساییەکانەوە، جا مەدەنی بن یان تایبەت بن بە تاوان، داوای قەرەبوو بکەن، تەنیا لەو حاڵەتەدا نەبێت کە بەڕوونی گوترابێت مافی داواکردنی قەرەبوویان نییە. نابێت داواکردنی قەرەبووکردنەوەکان لەچوارچێوە پرۆسە مەدەنی و جینائی و ئیدارییە پەیوەندیدارەکاندا سنووردار بکرێت.
هەموو ئەو خەڵکە مەدەنییانە بە قوربانییان هەژمار دەکرێن کە ڕاستەوخۆ ئازاریان چەشتووە بەهۆی ئەو کارانەوەی کە بوونەتە هۆی پێشێلکاریی قورسی مافەکانی مرۆڤ و لەسەر دەستی ململانیی چەکداری لایەنەکانی ناو شەڕی داعش لە عێراقدا و لەنێوان ساڵانی ٢٠١٤-٢٠١٨ ڕوویان داوە.
دەبێت هەموو قوربانییان دەرفەتی ئەوەیان بدرێتێ دەستیان بگات بە قەرەبووکردنەوەکان. بۆ ئەوەی دەستیان بگات بەو سوود و خزمەتانەی لەچوارچێوەی پرۆگرامی قەرەبووکردنەوەکەدا پێشکەش دەکرێن، خێزانی پلەیەک (دەبێت ئەمە بەلای کەمەوە دایک و باوک، باپیر و نەنک، خوشک و برا، هاوسەر، منداڵ بگرێتەوە) یان نەوەی ئەو قوربانییانەی کە مردوون یان بێسەرشوێنن (ئەوانەی پێیان دەوترێت “قوربانیی ناڕاستەخۆ”) دەبێت ئەوانیش وەک قوربانیی هەژمار بکرێن. ئەو منداڵانەیش کە بەزۆر خراونەتە یەکە سەربازییەکانەوە بە قوربانیی لەقەڵەم دەدرێن.
بەشدارییپێکردنی قوربانیان لە پرۆسەی ڕاوێژکردن و داڕشتن و جێبەجێکردنی پرۆگرامی قەرەبووکردنەوەکە
بەشدارییپێکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و بەتایبەت ئەوانە نوێنەرایەتی قوربانییان و ژنان و کۆمەڵگە زیانلێکەوتووەکان دەکەن، لە پرۆسەی گفتوگۆکردن و داڕشتن و جێبەجێکردنی پیلانی قەرەبووکردنەوەی واقیعی و گونجاو.
سوودمەندبوونی قوربانییان بە چەندین جۆری جیاواز بەپێی جۆر و ماوەی ئەو پێشێلکارییەی بەرامبەریان کراوە، هەروەها سەختیی و دەرئەنجامەکانی ئەو ئازارەی دووچاری بوونەتەوە، لەگەڵ هەندێک هۆکاری پەیوەندییداری دیکە.
ئێمە ئەم گروپانەی خوارەوە بە لاوازترین دادەنێین، هەر بۆیە پێمان وایە پێویستییان بەوەیە لە کاتی دانان و جێبەجێکردنی قەرەبووەکان لەپێش گروپەکانی دیکەوە بن.
ئەوانەی هەر لە بنەڕەتدا لەوانی دیکە لاوازترن:
ئەوانەی بەتایبەت تاوانی گەورەیان لە دژ کراوە یان ئەو تاوانانەیان لەدژ کراوە کە کە دەرئەنجامی قورسیان هەیە
قەرەبووکردنەوەکان پێشکەش بەو کەسانە بکەن کە بەهۆکای پەیوەندیدار بە ململانیی چەکداری تووشی پێشێلکاریی قورسی مافەکانی مرۆڤ بوونەتەوە و بەتەواوی یان بە نیوەیی لەسەر خاکی عێراق و لەماوەی ململانێکی داعشدا ئەو پێشێلکارییانە بەرامبەریان کراون.
بەلای زۆر کەمەوە، دەبێت پرۆگرامەکە قوربانییەکانی ناو مەودای ململانیی چەکداری سەردەمی داعش بگرێتەوە لە ڕێکەوتی٩/٦/٢٠١٤ ەوە تا ٩/١٢/٢٠١٧ کاتێک داعش بەشێوەیەکی کاریگەر بەشێک لە خاکی عێراقی داگیر کرد. دەبێت ئەو پێشێلکاریی قورسی مافەکانی مرۆڤ داخڵ بکرێن کە لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٤ەوە لەلایەن داعشەوە کراون و ڕێگەخۆشکەر بوون بۆ ئەنجامدانی ئەو تاوانە گەورانەی دوای ٩/٦/٢٠١٤ ئەنجام دران. دەبێت ئەو کەسانەیش کە لەو ماوە دیاریکراوەدا دەستگیر کران و دوای ساڵی ٢٠١٧ ئازاد کران یان هێشتا ئازاد نەکراون هەر وەک قوربانییان ئەژمار بکرێن.
لەو پرۆگرامانەی قەرەبووکردنەوەکان کە لە داهاتوودا دروست دەبن، بەشێوەیەکی هاوسەنگ تێکەڵەیەک لە قەرەبووی تاکەکەسی و گشتی ببەخشن. هۆکاری ئەمەیش ئەوەیە کە قوربانییان و کۆمەڵگەکانیش هەردووک پێکەوە کراونەتە ئامانج.
هەرچەندە قەرەبووکردنەوەی مادی گرنگە، بەڵام نابێت وەک تاکە ئامرازی ساڕێژکردنی ئەو زیان و ئازارانە تەماشا بکرێت کە قوربانییان چەشتوویانن. دەبێت لە پرۆگرامە قەرەبووکردنەوەکانی داهاتوودا، سەرەڕای قەرەبووکردنەوە و سودی مادی، قەرەبووکردنەوەی مۆڕاڵی و سونبولیش پێشکەش بکرێن.
هەموو فۆڕمەکانی قەرەبووکردنەوە پێشکەش بکە، بە مانایەکی تر، هەموو ئەو قەرەبووکردنەوانەی دەکەونە چوارچێوەی ئەم خاڵانەی خوارەوە
٨. ١ گەڕاندنەوەی بۆ دۆخی پێشووی
هەموو هەوڵەکانت بدە بە ئامانجی گەڕاندنەوەی قوربانییان– ئەوەندەی دەکرێت- بۆ ئەو دۆخە ئاساییەی پێش ڕوودانی پێشێلکارییە نێودەوڵەتی و مرۆییەکانی بەرامبەری. دەکرێت هەوڵەکانت ئەمانە بگرنەوە بەڵام هەر تەنیا ئەمانەش نین:
٨. ٢ قەرەبووکردنەوەی مادی
ئەوەندەی دەکرێت قەرەبووی قوربانییان بکەرەوە بۆ هەر زیانێکی ماددی کە بەهۆی پێشێلکارییەکانی یاسای مافەکانی مرۆڤەوە تووشیان هاتووە، جا زیانەکە فیزیکی بێت یان دەروونی، هەلێک بێت و لەدەستیان چووبێت، کەلوپەلێکیان بێت و تێکشکابێت، پاشەکەوت و پارەکانیان بێت و لەدەست چووبێت، یان زیانی مۆڕاڵی بێت. دەبێت بڕی قەرەبووکردنەوە هاوسەنگ بێت لەگەڵ توندیی پێشێلکارییەکان.
ئەو بڕە دیاریکراوەی دەدرێت دەبێت بەشێوەیەکی سەرەکی لەڕێی پلانی داهاتەوە. بەپشت بەستن بە جۆری ئەو کەیسانەی لەبەر دەستدان، دەبێت ڕێگای دیکەی قەرەبووکردنەوەی قوربانییان بگیرێتە بەر وەک دابینکردنی هەلی ئابووریی بچووک، پێدانی بڕێک پارە بە یەک جار.
٨. ٣ ڕاهێنانەوە
دابینکردنی کۆمەڵێک خزمەتگوزاریی ڕاهێنانەوە بۆ قوربانییان و ئەگەر پێویستیشی کرد، بۆ ئەندامانی خێزانەکانیشیان بە ستانداردێکی باش و لەو شوێن و ناوچانەدا کە دەست دەیانگاتێ. پێویستە خزمەتگوزارییەکان هەر تەنیا پزیشکی و سایکۆلۆژی نەبن و بەلایەنی کەمەوە ئەمانە بگرنەوە:
٨. ٤ قایلکردن/ دڵدانەوە
ژمارەیەک قەرەبووکردنەوەی ناماددی یان سیمبۆلی پێشکەش بە قوربانییان بکە بەتایبەت ئەو جۆرە قەرەبووکردنەوانەی بەتایبەت بۆ قایلکردن و دڵدانەوەی قوربانییان وەک:
٨. ٥ گرنتیکردنی دووبارەنەبوونەوە
گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ڕووداو و تاوان و ماف-پێشێلکردن و کارەساتی هاوشێوەی ئەوەی پێشوو ڕوو نادەنەوە، ئەمەش بە ئەنجامدانی چەند کارێک دەبێت وەک:
خۆت سپۆنسەری سەرەکیی پرۆگرامی نیشتیمانی قەرەبووکردنەوە بە. دەبێت هانی نوێنەرانی وڵاتان بۆ پەیوەندییە نیودەوڵەتییەکان بدرێت تا لە هەوڵەکانی عێراق بۆ قەرەبووکردنەوەی قوربانییان بەشدار بن، ئەمەش یان بە بەخشینی پارە یان دابینکردنی ئەو پێداویستییانەی وەک قەرەبوو بەکار دێن، هەروەها ڕێکخستنەوەی قەرزە دەرەکییەکانی عێراق یان لە هەر ڕێگەیەکی دیکەوە.
بەپێی ئەوەی ژمارەیەکی زۆر چەکداری بیانی داعش لەو دڕندەییانەی دەرهەق بە خەڵکی عێراق کران ڕۆڵێکی گەورەیان گێڕا، دەبێت هانی ئەو وڵاتانە بدرێت کە چەکدارەکان هاوڵاتییانن ، ئەرکی ئەخلاقیی قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانەی بە قوربانییان گەیشتووە بگرنە ئەستۆ و پشتگیریی دابینکردنی سەرچاوەی دارایی بۆ پرۆگرامی قەربووکردنەوە لە عێراق بکەن.
دڵنیابەرەوە لەوەی ستاندەردەکانی ئەو بەڵگانەی بەرکاردێن بۆ دیارییکردنی ئەو قوربانییان پرۆگرامی قەرەبووکردنەوەکە دەیانگرێتەوە، نابێت بایی هێندە داواکاریی زۆر لەخۆ بگرن، کە بارێکی بێمانا قورس بخەنە ئەستۆی قوربانییەکان. لە بنەڕەتدا، دەبێت ئەو وتانەی لەژێر سوێنی یاساییدا بۆ ڕاستیی و دروستی ئەو ڕووداوانەی باس کراون دراون، بەس بێت بۆ ئەوەی وەک بەڵگە وەربگیرێت. دەشبێت بۆ پێشێلکاریی قورسی مافەکانی مرۆڤ ئەگەری ئەوەی قوربانییەکە دووچاری زیانی زیهنی بووبێت بەهەند وەر بگیرێت.
پێش ئەوەی هەر جۆرە بابەتێکی دیکە بە دۆکیومێنت بکەیت، دۆکیومێنتی ئامادە و بەردەستی پێشێلکاریی قورسی مافەکانی مرۆڤ بەکار بهێنە کە لەلایەن لایەنە حکومیی و ناحکومییەکانەوە بۆ هەڵسەنگاندنی قەرەبووەکان ئامادە کراون.